Chắc hẳn mọi người còn nhớ, tháng 10/2025 vừa rồi, thị trường đã có một phen chao đảo khi Tổng thống Trump tuyên bố có thể áp thuế bổ sung 100% lên hàng hóa Trung Quốc từ ngày 1/11, đưa ra những lý do khá mơ hồ: cáo buộc Trung Quốc “trở nên rất thù địch” và cố gắng “giam cầm” thế giới.
Với tư cách là một người làm xuất khẩu và cũng ăn nằm với những động thái của Trump trong suốt năm đầu trở lại Nhà Trắng, chúng ta không chỉ nhìn vào con số, mà còn phải “đọc vị” được những động thái chính trị này.
“Đòn Gió” Và Vở Kịch
Nếu ai đã theo dõi sát sao mối quan hệ Mỹ-Trung hay phong cách của ông Trump, chúng ta đều có thể nhận thấy một vài điều.
Thứ nhất, đây rất là một “đòn gió” chính trị. Việc tung ra một thông tin gây sốc như vậy ngay trước thềm một cuộc gặp quan trọng là chiêu bài đàm phán quen thuộc.
Thứ hai, những tuyên bố này còn nhằm mục đích tác động, thậm chí là suy giảm thị trường chứng khoán Mỹ và thị trường tiền số toàn cầu, phục vụ cho những lợi ích nhất định của những nhóm “inside trader”.
Và rồi, điều gì đến cũng phải đến. Cuối tháng 10/2025, ông Trump gặp Chủ tịch Tập Cận Bình tại Hội nghị APEC 2025 ở Hàn Quốc.
Kết quả? Đúng như dự đoán của nhiều người trong chúng ta, mọi thứ trở nên bình thường đến lạ.
Cú “Bẻ Lái” Tại APEC và Cái Giá Phải Trả
Không những không có mức thuế 100% nào được áp dụng, mà chúng ta còn chứng kiến một động thái ngược lại: Mỹ giảm 10% thuế (từ 20% xuống còn 10%) lên hàng hóa Trung Quốc (mà truyền thông hay gọi là “thuế fentanyl”).
Dĩ nhiên, về phía Mỹ, họ có thể coi đây là một chiến thắng. Có thể họ đã đạt được mục tiêu yêu cầu Trung Quốc kiểm soát chặt chẽ hơn việc tuồn tiền chất fentanyl vào Mỹ. Cũng có thể, họ đã thành công trong việc yêu cầu Trung Quốc dừng hạn chế xuất khẩu đất hiếm, và quan trọng là tiếp tục tìm được đầu ra cho nông sản (như đậu tương) của Mỹ.
Mỗi bên đều có cái họ nhận được.
Nhưng ở góc độ của xuất khẩu Việt Nam, đây rõ ràng là một bước lùi đáng tiếc.
Chúng ta, một quốc gia đang được hưởng lợi rất nhiều từ việc thuế Mỹ áp lên hàng Trung Quốc cao hơn đáng kể so vơi thuế áp lên hàng Việt Nam, đột nhiên bị mất đi lợi thế cạnh tranh quan trọng này.
Phân Tích Thực Tế: Lợi Thế Của Chúng Ta Bị Bào Mòn
Để anh em dễ hình dung, tôi xin phân tích nhanh sự thay đổi về gánh nặng thuế quan mà hàng Việt Nam và Trung Quốc phải đối mặt khi vào Mỹ:
Nhóm hàng Nhôm, Thép
- Việt Nam -> Mỹ:
- Thuế nhập khẩu cơ bản (Base): x%
- Thuế nhôm, thép: 50%
- Trung Quốc -> Mỹ:
- Thuế nhập khẩu cơ bản (Base): x%
- Thuế chung (Fentanyl): Giảm còn 10% (trước là 20%)
- Thuế nhôm, thép: 50%
Kết quả: Mức chênh lệch lợi thế về thuế của chúng ta so với Trung Quốc ở nhóm hàng này đã giảm từ 20% xuống chỉ còn 10%. Lợi thế bị thu hẹp đáng kể.
Các mặt hàng nằm ngoài nhóm bị áp thuế từ 2018
(Đây là nhóm hàng bị ảnh hưởng bởi các “Thuế đối ứng” (Reciprocal Tariffs) mới)
- Việt Nam -> Mỹ:
- Thuế nhập khẩu cơ bản (Base): x%
- Thuế đối ứng (Reciprocal): 20%
- Trung Quốc -> Mỹ:
- Thuế nhập khẩu cơ bản (Base): x%
- Thuế chung (Fentanyl): 10%
- Thuế đối ứng (Reciprocal): 10%
Kết quả: Tổng thuế bổ sung của cả hai bên gần như tương đương nhau (20% vs 20%).
Như vậy, với nhóm hàng này, lợi thế của chúng ta gần như biến mất. Hàng hóa Việt Nam giờ đây phải cạnh tranh sòng phẳng với hàng hóa Trung Quốc mà không còn “lá chắn” thuế quan hỗ trợ như trước.
Làn Sóng Dịch Chuyển Đang Dịu Đi?
Chắc hẳn chúng ta còn nhớ làn sóng dịch chuyển sản xuất (manufacturing shift) ra khỏi Trung Quốc từng rầm rộ chứ? Tuy nhiên, làn sóng này ngày càng dịu đi vì nhiều lý do:
- Người ta đã “quen” với Trump: Giới kinh doanh quốc tế đã nhận ra nhiều thứ ông đưa ra chỉ là đọa dẫm. Việc chạy theo các tuyên bố của ông để dịch chuyển cả một nhà máy là quá rủi ro.
- Thời gian không còn nhiều: Nhiệm kỳ của ông đang ngắn dần. Không ai dám đặt cược hàng triệu đô la vào một chính sách có thể thay đổi ngay sau kỳ bầu cử tới.
Cơ hội xuất khẩu cho Việt Nam ngày càng khó khăn hơn. Chúng ta không thể mãi trông chờ vào các yếu tố bên ngoài như chiến tranh thương mại hay các đòn trừng phạt chính trị. Cuộc chơi bây giờ thiên về “thực chất” hơn bao giờ hết.
